روان‌پریشی یک تشخیص بالینی رسمی نیست. این اصطلاح اغلب برای اشاره به علائم اختلال شخصیت ضد اجتماعی (ASPD)، مانند همدلی کم، تمایل به دستکاری و فقدان پشیمانی استفاده می‌شود.
کلمه “روان‌پریشی” برای اولین بار در اواخر دهه 1800 برای اشاره به افرادی با برخی از شرایط سلامت روان استفاده شد. این اصطلاح از دو کلمه یونانی گرفته شده است که به معنای “روح رنج کشیده” است.
امروزه، روان‌پریشی یک اصطلاح یا تشخیص بالینی پذیرفته‌شده گسترده نیست. اما مردم هنوز هم ممکن است معمولاً از آن برای اشاره به اختلال شخصیت ضد اجتماعی (ASPD) استفاده کنند. و در حالی که برخی از پزشکان هنوز از اصطلاح “روان‌پریشی” برای اشاره به یک زیرگروه شدید ASPD استفاده می‌کنند، اجماع عمومی این است که این زیرگروه فقط تحت چتر ASPD قرار می‌گیرد.
اختلال شخصیت ضد اجتماعی (ASPD) چیست؟
ASPD الگویی از بی‌تفاوتی یا بی‌علاقگی به حقوق و نیازهای دیگران است که اغلب با تمایل به رفتارهای تکانشی و فقدان پشیمانی همراه است. همچنین به آن روان‌پریشی و جامعه‌ستیزی نیز گفته می‌شود.
ASPD یکی از 10 اختلال شخصیت ذکر شده در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی، ویرایش پنجم، متن بازبینی شده (DSM-5-TR) است. این یک کتاب مرجع است که توسط اکثر متخصصان سلامت روان ایالات متحده برای تشخیص سلامت روان استفاده می‌شود.
اختلال شخصیت یک بیماری سلامت روان مادام‌العمر است که بر نحوه رفتار شما و احساس شما نسبت به دیگران و خودتان تأثیر می‌گذارد و اغلب باعث ناراحتی یا اختلال شدید می‌شود. این ممکن است بر جنبه‌هایی از زندگی شما مانند نحوه تفکر، احساس، تعامل با دیگران و توانایی شما در کنترل تکانه‌هایتان تأثیر بگذارد.
بر خلاف سایر اختلالات شخصیت، فقط افراد بالای 18 سال می‌توانند تشخیص ASPD را دریافت کنند، اگرچه علائم اغلب زودتر از آن ظاهر می‌شوند.
علائم روان‌پریشی
طبق DSM-5-TR، اینها معیارهای تشخیص ASPD هستند:
- رفتاری که اغلب با هنجارهای اجتماعی در تضاد است، به ویژه عدم رعایت قوانین و مقررات
- بی‌توجهی یا نقض حقوق و احساسات دیگران
- مشکل در احساس پشیمانی یا همدلی، یا توجیه اقداماتی که به دیگران آسیب رسانده است
- تمایل به دروغگویی، دستکاری و فریب دیگران، اغلب برای لذت شخصی یا سود
- بی‌توجهی کلی به ایمنی خود و دیگران
- اجتناب از مسئولیت، از جمله تعهدات کاری و مالی
- رفتار تهاجمی و خشونت‌آمیز و تحریک‌پذیری مداوم
- مشکل در برنامه‌ریزی آینده یا کنترل تکانه‌ها
این علائم باید در شرایط مختلف و در طول زمان آشکار باشند و اغلب از دوران نوجوانی آشکار هستند، اگرچه تشخیص تنها پس از 18 سالگی قابل تأیید است.
فقدان آگاهی نیز اغلب در اختلال شخصیت ضد اجتماعی وجود دارد، به این معنی که اکثر افراد مبتلا به این بیماری متوجه نیستند که به آن مبتلا هستند یا چیزی مشکل‌دار در رفتار خود می‌بینند. در نتیجه، افراد کمی به دنبال درمان هستند.
ASPD بیشتر در مردان تشخیص داده می‌شود و علائم ممکن است با افزایش سن برای برخی افراد کمی بهبود یابد.
روان‌پریش در مقابل جامعه‌ستیز
علائم ASPD هم به روان‌پریشی و هم به جامعه‌ستیزی اشاره شده است. هیچ تفاوت بالینی بین این دو اصطلاح وجود ندارد. هر دو مفهوم تجربه ASPD را توصیف می‌کنند، اما “روان‌پریشی” ممکن است بیشتر برای توصیف علائم شامل ویژگی‌های شخصیتی (مانند کمبود تکانشگری و فقدان پشیمانی) استفاده شود، در حالی که “جامعه‌ستیزی” ممکن است برای توصیف رفتارهایی که مستقیماً شامل افراد دیگر هستند (مانند خشونت، جنایتکاری و تاکتیک‌های دستکاری) استفاده شود.
علل روان‌پریشی
در حالی که علت دقیق اختلالات شخصیت مشخص نیست، متخصصان ترکیبی از عوامل محیطی، تجربی و ژنتیکی را محتمل می‌دانند.
تحقیقات بیشتری برای درک جنبه‌های ژنتیکی ASPD مورد نیاز است، اما تحقیقات نشان می‌دهد که تقریباً 20٪ از افراد مبتلا به ASPD دارای یک خویشاوند نزدیک هستند که همچنین به این بیماری مبتلا است. در یک مطالعه بزرگ بر روی دوقلوها در سال 2017، محققان دریافتند که حدود 51٪ از ویژگی‌های ASPD ممکن است ارثی باشد.
عوامل محیطی و تجربی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- غفلت دوران کودکی
- تروما و سایر تجربیات نامطلوب، مانند سوءاستفاده دوران کودکی
- بزرگ شدن با افرادی با ASPD یا سایر شرایط سلامت روان
آیا می‌توانید روان‌پریشی را درمان کنید؟
اختلالات شخصیت، از جمله ASPD، تا حدودی قابل مدیریت هستند، اما اغلب شامل علائم طولانی‌مدت هستند. با این حال، هیچ درمانی به طور خاص برای درمان علائم ASPD طراحی نشده است.
روش‌های سنتی مدیریت سلامت روان مانند روان‌درمانی (گفتار درمانی) و دارو ممکن است به مدیریت علائمی مانند تکانشگری و پرخاشگری کمک کند. داروها همچنین ممکن است به مدیریت شرایط هم‌زمان مانند اضطراب و افسردگی کمک کنند.
گزینه‌های دارویی برای ASPD ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- ضد افسردگی‌ها، مانند مهارکننده‌های بازجذب انتخابی سروتونین یا بوپروپیون
- داروهای ضد روان‌پریشی
- داروهای ضد تشنج
روان‌درمانی ممکن است در درک اینکه چگونه علائم می‌توانند بر زندگی و روابط شما تأثیر بگذارند، کمک کند.
طبق یک بررسی تحقیقاتی در سال 2015، مداخلات اولیه در نوجوانان مبتلا به اختلال سلوک به کاهش احتمال ابتلای آن‌ها به ASPD کمک می‌کند.
نتیجه‌گیری
کلمه “روان‌پریش” اغلب به طور غیررسمی برای توصیف کسی با ASPD استفاده می‌شود. این اختلال شخصیت در درجه اول شامل رفتاری است که با هنجارهای اجتماعی در تضاد است، و همچنین بی‌توجهی کلی به دیگران و فقدان پشیمانی.
ASPD یک بیماری مادام‌العمر است، اما درمان و دارو ممکن است برخی از علائم مانند اضطراب و کنترل ضعیف تکانه را تسکین دهد.
منبع: healthline